معرفت در اندیشه عرفانی شیخ نجم الدین کبری

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه قرآن و حدیث دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران

چکیده

     نجم الدین کبری ( د 618 ق ) ، یکی از شخصیت های اثر گذار و نو اندیش در حوزة عرفان نظری است که تأملات او در حوزه های انسان شناسی ، فلسفه ذهن و به خصوص معرفت ، در تاریخ تصوف و تاریخ معرفت شناسی اسلامی حائز اهمیت است . او در بحث پیرامون \" خواطر \" ، گونه های مختلف خواطر نورانی و ظلمانی را مورد بحث قرار داده و آنگاه به گونه ای برتر از خواطر ، یعنی الهام الهی پرداخته و تصویری کامل از نظریة یادآوری را ارئه داده است . نزد او ، انسان برای زندگی خاکی خود به حواس و عقل نیازمند است ، اما برای دست یافتن به معرفتی در بارة حقایق جهان ، در حالت کوری است ، مگر آنکه با مجاهده پرده از پیش او بر افتد نجم الدین ، عقل را به عنوان نعمتی الهی برای دستیابی به معرفت مورد ستایش قرار داده ، اما از فریفته شدن آن به ادراکات حسی و دانایی های دنیوی نگران بوده است . او به حقیقتی عظیم در عالم نورانی به  عنوان \" عقل کبیر \" باور دارد که تنها ابزار در یافتن آن ، همان عقل فردی متعلق به انسان ، یا \" عقل صغیر \" است . به باور او هیچ گوهری جز جنس خود را نتواند دید . در راستای برون آمدن از کوری ، نجم الدین مبحث \" غیبت \" را گشوده است ، حالتی برخاسته از تصفیة وجود که سالک را قادر می سازد تا برخی از حقایق پنهان عالم را مشاهده کند . او به سه مرتبه از غیبت اشاره کرده است که مرتبة نازل آن که برای عموم مردم دست یافتنی است و والا ترین مرتبه اش ، شهادت حقیقی است که برای برترین انسان هاست .
     نجم الدین با سخن از \" ذوق \" ، به مثابه گونه ای از حس غیبی که قدرت تمیز حقایق را به انسان می دهد ، ذوق را در تقابل با مشاهده قرار داده و مباحثة معرفتی خود را بسط داده است ؛ وی در این تقابل برآن است تا در برابر وضوح حاصل از مشاهده ، معرفت حاصل از ذوق را معرفتی حقیقی و شایستة اعتبار ، اما با گونه ای از ابهام و عدم وضوح بر شمارد . نزد او سبب مشاهده گشوده شدن بصیرت به کنار رفتن پوشش ها از پیش روی ، و سبب ذوق تبدیل وجود و  \" ارواح \"  است .              

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Knowledge In Mystical Thought of Shaykh Najm al-din

نویسنده [English]

  • Ahmad Pakatchi
Assistant Professor of Quran and Hadith Department, Imam Sadiq University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Shaykh Najm al-din Kubra ( d. 618 H. ) is one of the influential thinkers in erea of speculative mysticism . His reflections includes anthropology , philosophy of mind and theory of knowledge . He discussed , amony other issues , the significance of various types of dreams and visions ; the different classes of conceptions and images , ie , Luminous and dark , ( Khawatir ) that engage the mystic’s attention . then , he dealt with higher type of khawatir . divine inspiration , and presented a complete theory of recollection . In his view , man needs senses and reason for his worldly life , but he never attain knowledge concerning world realities , except by self- exertion . He believed in a great truth in the luminous world as a “macroreason” which can be perceived only by means of individual human reason or “microreason” . the concepts of “absence” ( ghibat ) and taste ( dhawq ) are ones that play a important role in Najm al-din’s theory of knowledge .

کلیدواژه‌ها [English]

  • Theory of knowledge
  • Sufism
  • Speculative mysticism
  • Recollections
  • Absence
  • Taste

مراجع

ابن سینا(1385ق/ 1965م)، الشفا، المنطق، به کوشش ابراهیم مدکور، قاهره.

ابن‌عربی، محیی‌الدین(1315ق‌/1897م‌)‌، ”الاعیان‌ الثابتة فی شرح‌ حدیث‌ کنت‌ کنزا مخفیا“، ضمن‌ کلمات‌ المحققین‌، تهران‌.

اصطلاحات‌ الصوفیة الواردة فی الفتوحات‌ المکیة، همراه‌ التعریفات‌ جرجانی، مصر، 1306ق‌/1889م‌.

پاکتچی، احمد(1383ش)، ”پیوند خیال و صورتگری در اندیشه عرفانی شیخ نجم الدین کبری“، مقاله ارائه شده به نخستین همایش تخیل هنری، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی.

همو(2001م)، ”روانشناسی رنگ در اندیشه عرفانی نجم الدین کبری“، مجموعه مقالات همایش بین المللی شیخ نجم الدین کبری، عشق آباد.

تهانوی، محمد اعلی(1862م‌)، کشاف‌ اصطلاحات‌ الفنون‌، کلکته‌.

رساله معرفت، منسوب به نجم الدین کبری، شیراز، 1337ش.

سجادی، جعفر(1361ش‌/1982م‌)، فرهنگ‌ علوم‌ عقلی، تهران‌.

سهروردی، شهاب‌ الدین(1355ش‌/1993م‌)‌، ”التلویحات‌“، مجموعه‌ مصنفات‌ شیخ‌ اشراق‌، به‌ کوشش‌ هنری کربن‌، مجموعه‌ اول‌، تهران‌.

سیوطی، جلال‌الدین(1373ق‌/1954م‌)‌، الجامع‌ الصغیر، قاهره‌.

غزالی، محمد بن‌ محمد(1361ش‌/1982م)، الرسالة اللدنیة (علم‌ لدنی‌)، ترجمه‌ زین‌الدین‌ کیانی‌نژاد، تهران‌.

 قرآن‌ کریم‌.

قشیری،‌ عبدالکریم(1385ق‌/ 1966م‌)‌، الرسالة القشیریة، به‌ کوشش‌ عبدالحلیم‌ محمود و محمود بن‌ شریف‌، مصر.

نجم‌الدین‌ کبری، آداب‌ السلوک‌، ضمن مجموعه آثار کوتاه نجم الدین کبری، به کوشش مایر، نک: ادامه مآخذ.

همو(1363ش)، آداب‌ الصوفیه، به‌ کوشش‌ مسعود قاسمی، بی جا، چاپخانه 16- گشن.‌

همو(1363ش‌/1984م‌)، الاصول‌ العشرة، همراه‌ شرح‌ عبدالغفور لاری، به‌ کوشش‌ نجیب‌ مایل‌ هروی، تهران‌.

همو(1346ش‌/ 1967م‌)، رباعیات، گردآوری منوچهر محسنی، ضمن‌ تحقیق‌ در احوال‌ و آثار نجم‌الدین‌ کبری، تهران‌.

همو(1364ش)، رسالة الی الهائم الخائف من لومة اللائم، به کوشش توفیق سبحانی، تهران.

همو، رسالة السفینة، به کوشش یوسف زیدان، به همراه فوائح الجمال.

همو(1993م‌)، فوائح‌ الجمال‌ و فواتح‌ الجلال‌، به‌ کوشش‌ یوسف‌ زیدان‌، قاهره‌.

هجویری، علی بن‌ عثمان(1304ش‌/1926م‌)‌، کشف‌ المحجوب‌، به‌ کوشش‌ ژوکوفسکی، سنت‌ پترزبورگ‌.

Jakobson(1989), ‘The Metaphoric and Metonymic Poles’, in  Modern Criticism and Theory, ed. David Lodge, Longman.

Meier, F.(1963), 'Traites mineurs de Nagm al-Din Kubra', Annales Islamologiques, Cairo, IV.

Pakatchi, A.(2001), Аналитический обзор основ мистицизма шейха Наджм Аддина Кубра, Meshed/ Ashkhabat.

idem, ‘Психология цвета в мистических произведения Наджм Аддина Кубра’, Труды международной конференции посвящённой Шейху Наджм Аддину Кубра, Ashkhabat, 29-30 May 2001

پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت)

دوره 2، شماره 2
پاییز و زمستان 1383
صفحه 15-33

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار