دین و حسن و قبح افعال در اندیشه ملاصدرا

نویسندگان

1 استادیار گروه فلسفه و کلام، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد فلسفه و کلام، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران

چکیده

مسئلة الهی یا عقلی بودن حسن و قبح در کنار بررسی وجوه معناشناختی و هستی­شناختی آن­ها، از مسائل دیرپای علم کلام است. اما در کنار کلام، جریان عقلی اصیل فلسفی هم جسته و گریخته به این مسئله پرداخته است. در حکمت صدرایی، بر خلاف فلسفة مشاء، با نوعی رجوع به موضع عقلی عدلیه در این باره مواجه می­شویم.
دیدگاه هستی­شناختی صدرا در این باره را می­توان در نظریة ارتباط واقعی میان اعمال و ملکات حسنه و سیئه با سرنوشت و صور اخروی یافت؛ بلکه عینیّت ثواب و عقاب اخروی با افعال حسن یا قبیح، گویای نوعی عینیّت داشتن صفت حسن و قبح است. از نظر معرفت­شناختی، میزان دخالت هر یک از عقل و شرع در تشخیص و تمییز حسن و قبح بررسی می­شود. در بحث عقل، تمایز نهادن میان عقل نظری و عملی؛ و در بحث شرع، نسبت حسن و قبح با احکام پنج­گانة تکلیفی حائز اهمیت است. دین، هم در هدایت به سوی شناخت حسن و قبح برخی اعمال که عموم انسان­ها به سبب قصور عقل از تشخیص آن عاجزند، نقش ایفا می­کند؛ و هم با الزام به تکالیف و اعمالی، قوّة تشخیص خیر و شرّ را در انسان­ها شکوفا می­کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Religion & Good and Evil of Deeds According to Mulla Sadra

نویسندگان [English]

  • Hossein Hooshangi 1
  • Ahmad Reza Ahmadi Darani 2
1 Assistant Professor at the Department of Philosophy and Kalam, Imam Sadiq University, Tehran, Iran
2 MA of Philosophy and Kalam, Imam Sadiq University, Tehran, Iran
چکیده [English]

The study and analyzing of the nature of good and evil in human and divine deeds and the role of religion in this connection was one of the important concern of islamic theologians. mutakallems treat of this subject from epistemological and ontological points of view. One important point being highly neglected, is the stance taken by islamic philosophers in this problem. Mulla Sadra as one of the most outstanding philosophers maintaines that religion plays an effective role in man's occupation of perfection and happyness. and in spite of scattered parts which he wrote about theory of good and evil, we ascribe to him a roughly consistent theory about good and evil. In this article, we seek to infere and reconstruct his theory about the role of religion in determining good and evil.

کلیدواژه‌ها [English]

  • religion
  • Rational good and evil
  • Religious good and evil
  • Mulla Sadra

مراجع

ابن ­سینا (1313‏)، «رسائل اخرى لابن­سینا»: هامش شرح الهدایة الاثیریة، تهران: بی­نا.

همو (1326‏)، تسع رسائل فى الحکمة و الطبیعیات‏، قاهره‏: دار العرب‏، چاپ دوم‏.

همو (1363‏)، المبدأ و المعاد، تهران:‏ مؤسسة مطالعات اسلامى‏، چاپ اول.‏

همو (1375)، الاشارات و التنبیهات، قم: نشر البلاغه، چاپ اول، ج1.

همو (1383)، منطق دانشنامة علائى، مقدمه و حواشى و تصحیح دکتر محمد معین و سید محمد مشکوة، همدان‏: دانشگاه بوعلى سینا، چاپ دوم‏.

همو (1404- الف‏)، الشفاء (الطبیعیات)، قم: مکتبة آیة الله المرعشى‏، ج2.

همو (1404- ب)، الشفاء (المنطق)، تحقیق سعید زاید، قم‏: مکتبة آیة الله المرعشى‏.

همو (1400- ج)، رسائل ابن­سینا، قم: انتشارات بیدار.

همو (2007)، رسالة احوال النفس‏، پاریس‏: دار بیبلیون‏.

ایجی، عضدالدین (1370)، المواقف، با شرح شریف جرجانی، قم: انتشارات شریف رضی، ج8.

تفتازانی، سعدالدین (1409)، شرح المقاصد، قم: انتشارات شریف رضی، چاپ اول، ج4.

حلّی، یوسف (1363)، انوار الملکوت فی شرح الیاقوت، تحقیق نجمی زنجانی، قم: انتشارات رضی.

همو (‏1371)‏، الجوهر النضید، تصحیح محسن بیدارفر، قم‏: انتشارات بیدار، چاپ پنجم.‏

همو (1425)، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، قم: مؤسسة نشر اسلامی، چاپ دهم.

رازی، فخرالدین ‏(1407)، المطالب العالیّة من العلم الإلهی، بیروت: دار الکتب العربیّة، ج3.

همو (1986‏)، لباب الاشارات و التنبیهات‏، مقدمه و تحقیق دکتر احمد حجازى السقا، قاهره: مکتبة الکلیات الازهریة، چاپ اول.‏

ریچلز، جیمز (1383)، «نسبی­انگاری فرهنگی و شخصی­انگاری اخلاقی»، ترجمة ایرج احمدی، نامة حکمت، سال دوم، ش3.

سبزواری، ملاهادی ‏(1360)، التعلیقات على الشواهد الربوبیة، تصحیح و تعلیق سید جلال­الدین آشتیانى، مشهد: المرکز الجامعى للنشر، چاپ دوم.‏

همو ‏(1369‏)، شرح المنظومة، تصحیح و تعلیق آیت الله حسن­زاده آملى و تحقیق و تقدیم مسعود طالبى، تهران‏: نشر ناب‏، چاپ اول‏، ج1.

صادقی علی­آبادی، مسعود (1383)، «نسبیت­گرایی اخلاقی به مثابه موضعی معرفت­شناختی: دیدگاه دیوید ونگ»، نامة حکمت، سال دوم، ش3.

قوشچی، علاءالدین علی بن محمد (بی­تا)، شرح تجرید العقائد، قم: منشورات رضی- بیدار- عزیزی.

ملاصدرا (1354‏)، المبدأ و المعاد، تصحیح سید جلال­الدین آشتیانى، ‏تهران: انجمن حکمت و فلسفه‏.

همو (1360-‏ الف)، اسرار الآیات‏، مقدمه و تصحیح محمد خواجوى، تهران: انجمن حکمت و فلسفه.‏‏

همو (‏1360- ب)،‏ الشواهد الربوبیة فى المناهج السلوکیة، تصحیح و تعلیق سید جلال­الدین آشتیانى، مشهد: المرکز الجامعى للنشر، چاپ دوم‏.

همو ‏(1361‏)، العرشیة، تصحیح غلامحسین آهنى،‏ تهران‏: انتشارات مولى.

همو ‏(1363)، مفاتیح الغیب‏، مقدمه و تصحیح محمد خواجوى، ‏تهران:‏ مؤسسة تحقیقات فرهنگى‏، چاپ اول‏.

همو (1366)، تفسیر القرآن الکریم، تصحیح محمد خواجوی، قم: انتشارات بیدار، چاپ دوم، 7 مجلّد.

همو ‏(1375‏)، مجموعة رسائل فلسفى صدرالمتألهین‏، تحقیق و تصحیح حامد ناجى اصفهانى، تهران‏: انتشارات حکمت،‏ چاپ اول‏.

همو ‏(1381‏)، کسر الاصنام الجاهلیة، مقدمه و تصحیح و تعلیق دکتر جهانگیرى، ‏تهران‏: بنیاد حکمت اسلامی صدرا، چاپ اول‏.

همو ‏(1422)،‏ شرحالهدایة الاثیریة، تصحیح محمد مصطفى فولادکار، بیروت:‏ مؤسسة التاریخ العربى‏، چاپ اول‏.

همو (1981‏)، الحکمة المتعالیة فى الأسفار العقلیة الأربعة، بیروت‏: دار احیاء التراث‏، چاپ سوم، 9 مجلّد.‏

همو ‏(بی­تا)، ایقاظ النائمین‏، مقدمه و تصحیح دکتر محسن مؤیدى‏، بی­جا: انجمن اسلامى حکمت و فلسفه ایران‏.

ملّایوسفی، مجید (1384)، «جان مک­داول و واقع­گرایی اخلاقی»، نامة حکمت، سال سوم، ش6.

همو (1387)، «نیگل و عینیت ارزش­های اخلاقی»، نامة حکمت، سال ششم، ش11.

میانداری، حسن (1386)، «نقد فلسفة اخلاق کانت از منظر واقع­گرایی اخلاقی مک­داول»، نامة حکمت، سال پنجم، ش10.

پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت)

دوره 8، شماره 1
بهار و تابستان 1389
صفحه 33-51

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار